Is euthanasie een optie als suïcidaliteit aanhoudt? Moet je het daar over hebben samen? Of moet het een uitzonderlijke mogelijkheid zijn? De gemoederen raken snel verhit als het over dit onderwerp gaat. We doen een poging om de feiten op een rij te zetten zodat je zelf je gedachten kunt bepalen.
Wet
De euthanasiewet maakt in Nederland geen onderscheid tussen lichamelijke of psychische aandoeningen. Voor beiden gelden de zes zorgvuldigheidseisen; de in de wet geformuleerde voorwaarden waaronder euthanasie is toegestaan. In 2023 hebben in totaal negenduizend mensen euthanasie ontvangen (5,4% van het totaal aantal overledenen). Daarvan had 88,7% ziektes als kanker, aandoeningen aan het zenuwstelsel, hart- en vaatziektes, longproblemen of een combinatie van (doorgaans lichamelijke) aandoeningen. Psychische stoornissen waren bij 138 mensen (ongeveer 1,5%) de hoofdoorzaak van het lijden. (bron: euthanasiecommissie)
Draagvlak
De meeste mensen hebben er begrip voor dat iemand die ongeneeslijk ziek is en ondraaglijk lijdt, waardig afscheid van het leven wil nemen. Op een zelfgekozen tijdstip. Ook met goede pijnbestrijding en palliatieve zorg kan het lijden zo groot zijn, dat anderen zich nauwelijks kunnen voorstellen wat patiënten moeten doorstaan. De euthanasiewet heeft respect voor het zelfbeschikkingsrecht van degene die het lijden als ondraaglijk en uitzichtloos beschouwt. De wet wordt iedere vijf jaar geëvalueerd en krijgt steun van ongeveer tachtig procent van de bevolking.
De keuzevrijheid, het feit dat de mogelijkheid er ís, wordt gezien als een groot goed. Ook door veel mensen die zeggen: ‘Zélf zou ik het nooit doen.’
bron: Erasmus MC
Lijden
Bij psychische problemen, voltooid leven of dementie is er veel minder draagvlak. Een veel gebruikt argument daarbij, is dat lijden niet objectief meetbaar is. Veel deskundigen vinden dat een twijfelachtig argument. Lijden is per definitie subjectief, ook bij medische oorzaken. Het zou daarom geen onderscheid moeten zijn als maatstaf bij psychisch onderliggende oorzaken. Andere bezwaren zijn dat men niet met zekerheid kan vaststellen of iemand uitbehandeld is en of iemand met een psychiatrisch ziektebeeld in staat is de eigen situatie voldoende helder te overzien. Het is complex om dat goed vast te stellen. De meningen lopen uiteen of de te volgen procedures daar voldoende oog voor hebben. De meeste psychiaters durven hun patiënten daarin niet zelf te begeleiden en verwijzen door naar het Expertisecentrum Euthanasie (voorheen de Levenseindekliniek).
Leeftijd
Een groeiend discussiepunt draait om leeftijd. Uit onderzoek weten we dat het meeste suïcidale gedrag samenhangt met levensfases. Bij jongeren zijn relaties en sociale inbedding belangrijke thema’s. Dat speelt ook in de volwassenheid, maar dan zijn twijfels over wat men in het leven gerealiseerd heeft of zou moeten hebben doorslaggevender. Ook verlies van werk of langdurige werkloosheid zijn belangrijke thema’s. In de cijfers zien we dat jonge vrouwen naar verhouding vaak suïcidepogingen doen met naar verhouding weinig suïcides. Voor mannen van middelbare leeftijd en ouder geldt het omgekeerde. Bij ouderen is het verlies van gezondheid een belangrijke factor. Een risicofactor voor suïcidaal gedrag bij jongeren met een depressie is een gebrek aan probleemoplossingsvaardigheden. (bron: richtlijn Suïcidaal gedrag)
Met de volwassenwording ziet men het risico op psychiatrische problematiek en suïcidaliteit na het vijfentwintigste levensjaar sterk afnemen. In 2023 waren er volgens het Expertisecentrum Euthanasie 322 hulpvragers jonger dan 30 jaar. Dat is opvallend meer dan het jaar ervoor (206). Enkele aanvragen leiden tot euthanasie. Het merendeel van de hulpvragers trekt zich ook weer terug. Bij acht mensen jonger dan dertig jaar is euthanasie verleend. (bron: Expertisecentrum euthanasie)
Complex
Een van de verklaringen voor de groeiende vraag naar euthanasie onder jonge(re) mensen zou de toegenomen aandacht in de media voor euthanasie kunnen zijn. Uit onderzoek weten we dat praten over suïcidale gedachten beschermend werkt en hoe belangrijk het is welke taal je daarbij gebruikt. Tegelijkertijd is er de afspraak om in de openbaarheid zorgvuldig te berichten over suïcides. Men wil mensen niet onbewust op ideeën te brengen of de dood romantiseren. Ook helpt het om imitatiegedrag te voorkomen (het zogeheten Werther-effect). Voor berichtgeving over euthanasie zijn zulke afspraken niet gemaakt. Het onbedoelde effect van het normaliseren van euthanasie in het algemeen, is mogelijk dat leven en dood gaan voelen als iets waar je voor kiest. Bij suïcidaliteit waar men het leven niet meer verdraagt en geen andere uitweg ziet dan de dood, is dat complexe materie. Het aanhoudende lijden aanzien zonder te weten of er toekomstperspectief is, is ook voor ouders (en behandelaren) buitengewoon lastig te (ver)dragen. Het zijn ingewikkelde vragen waar we met zijn allen over in gesprek moeten gaan. Het gaat niet om vóór of tegen, maar zorgvuldig en geduldig samen zoeken naar wat wijsheid is.
Verder lezen
Om je eigen gedachten te bepalen zetten we wat links op een rij (soms achter een betaalmuur):
- NRC – Is al die aandacht voor euthanasie bij psychisch lijden wel gezond
- NPO 1 – Wat zijn de effecten van media-aandacht voor euthanasie bij psychisch lijden
- NVVE – Patiënten in nood hebben niks aan psychiaters die naar het OM stappen. Zie ook hun patiëntenbrochure Euthanasie in de psychiatrie
- Trouw – Kiezen voor de dood: dat is bij suïcide niet aan de orde
- Psychosenet – Het Dilemma van Euthanasie bij Psychisch Lijden
- Tijdschrift voor Psychiatrie – Diagnostiek en behandeling van suïcidaliteit; een kwestie van maatwerk en de reactie daarop – Kan de oplossing het probleem worden?
- Stichting Kea – Kenniscentrum euthanasie bij psychische aandoeningen
