Steven Kalkman vertelt hoe de training Verbindend gezag/geweldloos verzet voor hem en zijn vrouw enorm belangrijk is geweest in de omgang met hun dochter Zoë, die meerdere suïcidepogingen heeft gedaan.
‘Het verhaal over Zoë begint eind basisschooltijd. We hadden een gesprek bij de psychiater. Die stelde vast dat Zoë autisme heeft: ‘Maar ze is zo intelligent dat ze dat wel kan oplossen.’ Ik heb het idee dat Zoë dat als opdracht heeft gezien. ‘Ik ben zo intelligent, ik kan al mijn problemen oplossen.’ Daardoor hebben we nooit gezien hoe ze op de middelbare school sociaal gezien worstelde. We waren alleen maar trots: ‘Wat doet ze het goed, ondanks haar autisme!’ Totdat ze zich ging snijden om haar mentale pijn te verzachten.
Overlevingsstand
‘Op haar zeventiende zei ze tegen haar eerstelijns psycholoog: ‘Dit is de laatste keer dat ik kom’. De volgende dag bij de psychiater zei ze: ‘Ik wil niet meer’. Ik kreeg een warme gloed over me heen en ben in de overlevingsstand gaan staan. De volgende dag is ze opgenomen. Toen we haar achterlieten op de HIC (high intensive care) en naar de uitgang liepen brak ik. ‘Ik laat mijn kind hier achter omdat ze dood wil’. Ik voelde me zwaar en moest huilen en ben mensen gaan bellen. Maar die avond zaten we ook opgelucht aan tafel omdat ze even weg was en niet meer zo waakzaam hoefden te zijn.
Uiteindelijk heeft de HIC niets gebracht. Nou ja, dat ze in behandeling kwam. Al bij opname wordt gesproken over naar huis gaan. Opnames hingen als een zware deken over ons, omdat we wisten dat ze direct weer naar huis kon komen, soms diezelfde dag al. Dat begrepen we eerst niet, we werden daar als ouder niet goed in meegenomen. Pas later werd ons uitgelegd dat een opname ook niet goed is, omdat ze gedrag kan overnemen. Daarin hadden ze wel gelijk, maar soms had ik ook het gevoel dat het om een capaciteitsprobleem ging.
Intensive Home Treatment
Er kwam Intensive Home Treatment. Die komt twee keer in de week twee uur en geven je wat handvatten, maar we hebben als ouder in de ondersteuning hoe met Zoë om te gaan veel gemist. Ze vertelden dat een duidelijke structuur voor Zoë belangrijk was en stelden deze in. Wij en de andere twee kinderen hadden zich daaraan maar aan te passen. We moesten om zes uur eten. Maar om half zes ging er een korfballen, dus die wilde eerder eten. Het gaf ook stress bij mij en Zoë. Want als ik stond te koken en het drie minuten over zes was, kon Zoë daar niet mee omgaan.
Verbindend gezag/ geweldloos verzet
‘Zoë heeft meerdere pogingen gedaan. Een paar keer thuis op haar kamer met medicatie, maar dan raakte ze in paniek omdat ze bang was dat haar broer of zus haar zouden vinden. Dan ging ze ons toch bellen. Een keer heeft ze de behandelunit verlaten en belde haar behandelaar dat Zoë weg was gegaan met de mededeling dat ze medicatie ging nemen.
We volgden toen al de training Verbindend gezag/geweldloos verzet. We hadden geoefend wat wij als ouders moesten doen bij een escalatie. Dat kon ik terughalen en gaf ons houvast. Iemand van ons thuis zou thuisblijven, iemand zou gaan zoeken. Mijn vrouw en ik konden helder nadenken. Zoë had geen medicatie. We wisten in welke winkel ze die zou kopen. Voor die winkel is een parkje. Daar ben ik heen gefietst. Ik hoorde haar al huilen.
Ik ben naast haar gaan zitten, zoals we geoefend hadden. Na een tijdje heb ik gezegd: ‘Ik heb het nodig dat ik nu Nina ga bellen’. Daarmee hou je het bij jezelf. Dat heeft ze geaccepteerd. Ik heb Nina, haar behandelaar, op de luidspreker gezet en door haar stem zag ik Zoë landen. Zoë zegt over dat moment: ‘Als jij niet zo rustig was geweest was ik weggerend. Papa is niet in paniek, dus hij kan me misschien helpen, dacht ik.’
EMDR
‘Bij een andere poging op het station hebben mijn vrouw en ik volgens hetzelfde principe gewerkt. Zoë was na een ruzie met haar broer vertrokken zonder telefoon en schoenen. Ik ben weer naar het park gefietst en daarna naar het station. Daar stond een trein stil en er was politie. Er zat een vlek op de trein. Was dat modder of was dat van Zoë? Toen zag ik haar zitten met een agent in de wachtruimte.
Ik weet alle details nog van deze situatie. Later heb ik een vriend gevraagd de treden van de trap bij het station te tellen. Dat waren er 32, precies zoals ik me herinnerde. Ik zie ook nog alle gezichten van de passagiers tegen de ramen van de trein geplakt. Voor deze situatie heb ik EMDR gehad omdat ik de beelden voortdurend terug zag komen en daar veel last van had.
Zoë is naar de psychiatrische eerste hulp gebracht. Om kwart voor een in de nacht belden ze dat ze naar huis mocht. Zoë had verteld dat ze de volgende dag naar de zorgboerderij zou gaan en dat ze daar zin in had. Dat was reden om te zeggen dat ze niet meer acuut suïcidaal was. Dat maakte me boos, omdat ze absoluut geen rekening hielden met de situatie thuis, waar iedereen bang wakker zou liggen. Uiteindelijk bleek dat er nergens plek was. Natuurlijk neem je haar dan mee.’
Begrijpen, valideren, verbinden, verzetten
‘Zoë kreeg dagbehandeling op groep voor jongeren die suïcidaal zijn. Daar leren ze via dialectische gedragstherapie zelf regie te nemen. We kregen het advies de training Verbindend Gezag bij suïcidaliteit te volgen. De training is ontwikkeld door systeemtherapeut Kathelijne van Dongen en is gebaseerd op geweldloos verzet. De focus ligt op begrijpen, valideren, verbinden en verzetten. Die training is voor ons heel belangrijk geweest.
Om gedrag te begrijpen kregen we psycho-educatie over emotie en stress bij autisme en over zelfbeschadiging als voorbode van een verhoogd risico op suïcide.
Valideren (begrip tonen voor al haar gedachten en gevoelens) moest ik echt oefenen. Ik begrijp het niet dat iemand dood wil, hoe kan ik dat dan valideren? Maar ik kon wel zeggen: ik begrijp dat je niet lekker in je vel zit.
Als ouders dachten wij dat we echt verbinding maakten en dat we ondanks alles wel hadden laten zien dat we van haar hielden. Maar door er met Zoë over in gesprek te gaan werd duidelijk dat ze het als straf ervaarde wanneer we haar naar haar kamer begeleidden om rustig te worden. Je wordt heel bewust van dat soort dingen. Verbinden gaat ook over het maken van relatiegebaren. Met relatiegebaren laat je zien: We zijn er voor je, onvoorwaardelijk en we verwachten er niets voor terug. De vaardigheden uit de training gebruik ik nog steeds. Nu is haar persoonlijk begeleider vertrokken en dat vindt ze moeilijk. Dan breng ik haar even chocola. Het zijn kleine gebaren die haar het gevoel geven dat wij er voor haar zijn.
Het is moeilijk om je als ouder te verbinden als het destructieve gedrag ook naar jou gericht is. Dan is het volhouden en er niets voor terugverwachten. Een moeder vertelde dat ze bang was dat haar zoon haar zou aanvallen. In de groep is samen gezocht naar een ingang. Hij draaide altijd heftige muziek. Ze zijn daar samen naar gaan luisteren en kwamen in gesprek over de teksten. Zo ontstond er die avond verbinding. Ze is nu niet meer bang voor hem.
Ed, de andere vader met wie ik lezingen geef kan heel mooi vertellen over het belang van relatiegebaren. Die bracht avond na avond een kopje thee naar zijn dochter. Eerst hoorde hij niets, toen ‘ga weg’, toen ’wat kom je doen’ en op het laatst klonk er ‘love you’. Dat is voor hen de stap geweest om te overwinnen.’
Levensreddend
‘Tijdens de training is er een netwerkavond. Voor ons gezin kwam er een grote groep: de beide oma’s, mijn broer met zijn gezin, mijn schoonzus met haar man, een aantal vrienden en collega’s. We voelden ons als ouders enorm gesteund door hen. Het deed ook veel met Zoë. Toen ze zag hoeveel mensen om ons heen stonden, kon ze haar schuldgevoel loslaten. Er zijn afspraken gemaakt met het netwerk. Zo heeft mijn schoonzus het contact met onze zoon Thijs opgepakt, zodat wij als ouder niet tussen hem en Zoë kwamen te staan. Thijs voelde zich vaak achtergesteld. Als wij Zoë terechtwezen zou ze misschien weer een poging doen, dus kreeg hij de schuld voor zijn gevoel. Daar had hij veel last van.
Alle ouders in de training krijgen de opdracht een aankondigingsbrief te schrijven aan hun kind. Daarin zit ook een stukje verzet: wij willen niet meer dat jij je zelf pijn doet. Sommige professionals vinden dat niet geschikt, omdat verzet een trigger zou kunnen zijn. Maar we hadden weinig keus en het is levensreddend gebleken. In de brief zit ook de boodschap: we gaan dit samen oplossen. Zoë heeft de brief gelezen. Ze kwam daarna huilend naar ons toe en gaf ons een dikke knuffel. Dat is heel bijzonder voor haar. Het is een heel belangrijk moment in het proces geweest. Zoë leest de brief nog dagelijks. Het is levensreddend geweest. Het geeft haar hoop en vertrouwen dat ondanks alles we er voor haar zijn.
Kathelijne heeft tot nu toe vijftien oudergroepen getraind. Alle kinderen leven nog. Ze doet nu onderzoek naar het belang van verbinding. Dat is volgens mij de belangrijkste factor in suïcidepreventie. ‘Met deze mensen ben ik verbonden, voor deze mensen leef ik.’
Zoë en ik geven samen met Kathelijne en een andere vader en dochter lezingen. Kathelijne is bezig de training uit te breiden. Drie andere organisaties gaan die nu ook geven. Het is zo’n mooi product met mooie resultaten. Ik gun iedereen deze training.’
Openheid
‘Ik heb altijd veel steun ervaren, dat komt misschien door onze openheid. Ik ben aan het werk gebleven, dat lukte meestal wel. Mijn collega’s waren erg betrokken. Dan stond in de agenda dat we naar Curium moesten en werd ik vrij gepland. Het is voor mezelf enorm belangrijk geweest dat ik voor mezelf ben blijven zorgen, met dank ook aan ons netwerk. Ik ben leuke dingen blijven doen. Als mijn vrienden belden om even naar het terras te komen, deed ik dat. Dat is echt nodig om het vol te houden. Ik denk dat ik tegen een burn-out heb aangezeten. We zijn nu thuis allemaal heel moe en aan het herstellen. We hebben lang op de toppen van ons kunnen gefunctioneerd.
Het is een lange weg, maar er is licht.’
Opgetekend door Tilly van Uffelen
